کارگاه لنج سازی قشم جایی است که داستان‌های بسیاری برای روایت‌کردن دارد. «لنج» برای جنوبی‌ها فقط یک نوع کشتی نیست، لنج در جنوب کشور مفهوم زنده‌ای است که نفس می‌کشد، می‌توان آن را دید، شنید و حتی با آن صحبت کرد. مفهوم لنج با ناخدا پیوند خورده است! تصور مردم هر نقطه از جهان درباره ناخدا متفاوت است، زیرا داستان‌های متفاوتی از ناخداها روایت می‌شود.
در تصور ما ایرانی‌ها معمولا ناخدا مردی سبزه‌روست که دشداشه محلی جنوبی پوشیده و چفیه‌ای به سر بسته تا از گرمای شدید خورشید در امان باشد. تصور ما از ناخدا زمانی کامل می‌شود که مرد جنوبی را در سکان لنج ببینیم، زمانی که با رفیق همیشه همراهش به قلب دریا می‌زند و صدای بوق لنج با صدای امواج دریا همراه می‌شود و یک سمفونی مشترک از انسان و طبیعت ایجاد می‌کند.
لنج نوعی وسیله دریانوردی است که اندازه‌ای بزرگ‌تر از قایق و کوچک‌تر از کشتی دارد. لنج‌ها تنها در خلیج‌فارس، دریای عمان و اقیانوس هند شنا می‌کنند. شاید علت اینکه لنج با روح و جان مردم جنوب ایران پیوند خورده، تعهد کشتی‌های قدیمی به این منطقه باشد! در این ورق از مجله گردشگری علی‌بابا با این کشتی‌های دوست‌داشتنی و سازندگانشان همسفر می‌شویم.
کارگاه لنج سازی قشم به اندازه یک شاهنامه داستان برای گفتن دارد!
در کارگاه لنج سازی قشم سبک زندگی منحصربه‌فرد و هزاران داستان و نقل و روایت جریان دارد. در بعضی قسمت‌های کارگاه، لنج‌های جوانی را می‌بینید که در مراحل مختلف تکمیل‌شدن هستند و بی‌صبرانه منتظرند تن به آب بزنند و ماجراجویی‌های دریایی‌شان را با ناخدایی که هنوز ملاقاتش نکرده‌اند، آغاز کنند.
در گوشه‌ای دیگر از کارگاه لنج سازی کشتی‌هایی را می‌بینید خسته و فرسوده که مدت کوتاه با دریا خداحافظی کرده‌اند و برای تعمیر و تجدید قوا به کارگاه آمده‌اند. پای صحبت‌های ناخدای لنج‌ها که بنشینی، می‌بینی هر ترک در بدن لنج‌های سالخورده داستانی دارد، یک بار طوفان شده و موج‌ها چوب‌های لنج را شکسته‌اند، بار دیگر صخره‌ای از داخل آب به کشتی خورده و گاهی اوقات هم ماهی‌های بزرگ به حساب بدنه لنج دریایی رسیده‌اند!
به کارگاه که می‌رسید انگار در زمان سفر کرده‌اید و به دوران نوح رفته‌اید. زمانی که خدا به نوح و یارانش گفت کشتی را چنین و چونان بسازید. نوح از فرمان خدا پیروی کرد، حتی زمانی که باران نمی‌بارید، او ایمان داشت و کشتی ساخت.
پیشنهاد می‌کنم هنگامی که به کارگاه لنج سازی رسیدید، درباره داستان نوح در اینترنت جست‌وجو کنید و یک بار دیگر روایت را در آن محیط بخوانید. با این کار احساس می‌کنید در زمان سفر کرده‌اید و صدای میخ و چکش یاران نوح را می‌شنوید و دوست دارید با آن‌ها همراه شوید.
قصه‌های کارگاه هنوز تمام نشده است و اصل داستان زمانی آغاز می‌شود که با جلاف‌ها یا گلاف‌ها هم‌کلام شوید. منظورم همان استادکاران سازنده لنج هستند. آن‌هایی که سال‌هاست به کار لنج سازی مشغول هستند و این حرفه را از پدرانشان یاد گرفته و به پسرانشان یاد می‌دهند
جالب‌تر آنکه نقشه هیچ لنجی روی هیچ کاغذی کشیده نشده و همه‌چیز در ذهن اساتید جلاف نقش بسته است. آن‌ها آنچه در ذهن دارند را به جوانان می‌گویند و جوانان تازه‌کار هم با اجرای دستورات ریش‌سفیدان این هنر، لنج‌ها را می‌سازند. در کارگاه لنج سازی قشم همه یاران نوح‌اند و هیچ پسر ناخلفی در میانشان وجود ندارد!
نام‌های کارگاه لنج سازی قشم
کارگاه لنج سازی گوران بزرگ‌ترین مرکز ساخت انواع لنج‌ها در جزیره قشم است. در سایر قسمت‌ها مانند لافت و منطقه صنعتی کاوه هم کارگاه‌هایی وجود دارد که در سطحی محدودتر از گوران در زمینه لنج سازی فعالیت می‌کنند. آنچه به‌عنوان جاذبه گردشگری و تفریحات قشم شناخته می‌شود و شهرت بیشتری دارد، همان کارگاه گوران است. چند روستا در مناطق مختلف ایران، گوران نام دارند. معنی این نام از گبر برگرفته شده و در ابتدا «گبران» خوانده می‌شده و به‌مرور زمان تغییر کرده است. در گذشته گبر به زرتشتیانی گفته می‌شد که معابد آتش داشتند و به‌اصطلاح آتش‌پرست بودند.
کارگاه‌های لنج سازی به اندازه سایر جاهای دیدنی قشم شهرت ندارند. بسیاری از گردشگران قشم بدون اینکه بدانند این جاذبه وجود دارد و از آن بازدید نکرده‌اند، برمی‌گردند و فرصت هم‌نشینی با دریانوردان خونگرم جنوبی را از دست می‌دهند.
البته خوش‌حالم که شما با این جاذبه آشنا هستید و درباره آن جستجو کرده‌اید و در سفرنامه اوژن گشت با من همراهید. لطفا جزو گردشگرانی باشید که بازدید از این جاذبه کم‌نظیر را در برنامه سفر به قشم قرار می‌دهند!
چه افرادی در کارگاه لنج سازی گوران کار می‌کنند؟
لنج سازی یکی از منابع اصلی کسب درآمد در جنوب کشور است، به همین دلیل زمانی که به کارگاه می‌رسید، اکثر افرادی که می‌بینید رخت اصیل جنوبی به تن دارند. اگر هم بخت با شما یار باشد و در زمان خوبی به کارگاه لنج سازی قشم برسید، صدای نی‌انبان و عود و طبل و سنج به گوشتان می‌رسد. حتی اگر غم صدساله هم در قلب آدم باشد، با شنیدن این صداها و موسیقی شاد جنوب، بار و بندیلش را جمع می‌کند و از دل می‌رود!
در کارگاه‌های لنج سازی خبری از دوره‌های آموزشی نیست. تنها در برخی مواقع مهندسان دریانوردی داخلی و خارجی برای نظارت بر فرایند ساخت کشتی‌ها (معمولا لنج‌های بزرگ‌تر) به میدان می‌آیند. در حالت عادی ناظر اول و آخر پروژه‌های لنج سازی استادکارهای جلاف‌اند که از شاگردی و کارگری به استادی رسیده‌اند و موهایشان را در آسیاب لنج سازی سپید کرده‌اند!
کارگاه لنج سازی قشم در سال ۲۰۱۱ به‌عنوان یکی از مراکز صنایع دستی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد و همین موضوع شهرت لنج سازی ایران را بیشتر کرد. بعد از آن در سال ۱۳۹۶ موزه‌ای در منطقه گوران راه‌اندازی شد که در آن تاریخچه دریا و دریانوردی و لنج سازی روایت می‌شود. جالب‌تر آنکه گردشگران در این موزه می‌توانند با اصول صیادی با تور در لنج آشنا شوند و این کار برایشان بسیار جذاب است.
ساخت لنج‌ها در کارگاه چطور انجام می‌شود؟
لنج سازی در گذشته رونق بیشتری داشت اما به‌خاطر مشکلات اقتصادی آسیب دید و اکنون سرعت کار در کارگاه‌ها کمتر شده است. نقشه لنج‌ها به‌صورت سه‌بعدی روی هوشمندترین کامپیوتری که تاکنون وجود داشته ، کشیده می‌شود. منظورم ذهن جلاف‌هاست که سال‌های متمادی در زمینه نقشه‌کشی لنج پرورش یافته و می‌تواند با دقیق‌ترین جزئیات تشخیص دهد کدام پیچ و مهره باید در کدام قسمت از لنج به کار برود.
ساخت هر لنج وابسته به ویژگی‌های آن از شش ماه تا دو سال طول می‌کشد. برای ساخت آن‌ها از چوب‌های ساج و کهور و کنار استفاده می‌شود، البته مصالح اصلی در کارگاه لنج سازی قشم چوب ساج است و سایر چوب‌ها کمتر به کار می‌روند. همه این چوب‌ها، درخت‌هایی هستند که در جزیره قشم پیدا می‌شوند.
کمی که در منطقه بمانید و به صحبت‌های شاگردان و استادکاران گوش دهید، متوجه می‌شوید لنج سازی دانش‌نامه‌ای منحصربه‌فرد با صدها واژه و اصطلاح دارد. مثلا لنج‌های امروزی معمولا با موتور ساخته می‌شوند و کمتر پیش می‌آید لنجی تنها با پارو و بادبان حرکت کند. موتورها معمولا از کشور ژاپن وارد می‌شوند و باکیفیت‌اند اما نوع خاصی از موتور که با نام «پاکستونی» شناخته می‌شود، ساخت کشور پاکستان است و آن را روی بعضی از لنج‌ها نصب می‌کنند.
نام انواع لنج‌ها
بخش مهمی از دانشنامه لنج سازی به نام لنج‌های مختلف اختصاص دارد. شناختن انواع آن‌ها خالی از لطف نیست. حداقل مزیتش این است که می‌توانید به ملوان‌ها و جلاف‌های کارگاه لنج سازی قشم ثابت کنید چیزهایی از داستان لنج می‌دانید و به قول جنوبی‌ها «این‌طور چیزهایی تو خودت داری»!
سماج، بتیل: لنج‌های ماهی‌گیری
حوری: لنج مسافربری با ظرفیت حدود ده نفر
شوعی: نوعی لنج که در گذشته با بادبان و پارو حرکت می‌کرد اما امروز روی آن موتور نصب می‌کنند
بغله: لنجی که ساختاری منحنی دارد و برای باربری به کار می‌رود
بگاره: لنج‌های منطقه کنگان که برای ماهی‌گیری با تور استفاده می‌شود
سمبوک و جالبوت: لنج‌های باربری برای بارهایی با وزن بین ۵ تا ۱۰۰ تن
بوم: لنج بزرگ باری و مسافری
اینکه تفاوت هرکدام از انواع لنج‌ها چیست و چطور تشخیص دهیم لنج‌هایی که در کارگاه می‌بینیم از کدام نوع هستند، از حیطه اطلاعات عمومی خارج می‌شود و به تخصص ناخدای سبزه‌روی خونگرم جنوب نیاز دارد!
بهترین زمان برای بازدید از کارگاه لنج سازی قشم
برای بازدید از کارگاه لنج سازی گوران ساعت خاصی مشخص نشده است، اما کارگاه‌ها معمولا از صبح تا عصر فعال‌اند و بهترین زمان برای بازدید از آن‌ها در ساعات میانی روز است. احتمالا می‌دانید که آفتاب جنوب در تابستان خانمان‌سوز است و زمانی که در آفتاب راه می‌روید، جوشیدن خون را در رگ‌هایتان را احساس می‌کنید! اگر این فصل را برای سفر به قشم انتخاب کرده باشید، تنها شب‌ها می‌توانید از اقامتگاه خارج شوید که در آن زمان هم کارگاه‌های لنج سازی کار نمی‌کنند.
زمستان و پاییز بهترین فصل‌های برای سفر به جنوب کشور و جزیره قشم هستند و تنها مشکلی که وجود دارد، روزهای نسبتا کوتاه آن‌هاست. البته اگر ساعات میانی روز را برای بازدید از کارگاه لنج سازی اختصاص دهید، مشکل حل خواهد شد. در این ساعات هم هوا روشن است و می‌توانید همه‌چیز را ببینید و هم کارگاه لنج سازی قشم فعال است و آن گنجی را که با رنج لنج‌سازان میسر می‌شود، لمس خواهید کرد.
کارگاه لنج سازی قشم کجاست؟
روستای گوران در ۷۵ کیلومتری مرکز قشم و در ساحل غربی این جزیره قرار دارد. این روستا به جنگل‌های حرا هم نزدیک است و می‌توانید یک روز از تفریحات قشم را به بازدید از جنگل‌های کم‌نظیر حرا و کارگاه لنج سازی اختصاص دهید.
برای دسترسی به این روستا هم می‌توانید از مسیر فرودگاه قشم استفاده کنید و هم از مسیر روستای لافت بروید. برای رسیدن به فرودگاه قشم باید ابتدا خود را به پارک ساحلی زیتون برسانید و از همان جاده مستقیم ادامه دهید تا به فرودگاه قشم برسید.
سپس به‌سمت روستای سهیلی حرکت کنید و بعد از آن هم به مسیر خود ادامه دهید تا به گوران برسید. از مسیر روستای لافت هم یک جاده ۴۴ کیلومتری به‌سمت گوران وجود دارد. در روستای لافت هم کارگاه‌های لنج سازی وجود دارند، اما به اندازه کارگاه گوران بزرگ نیستند، البته در این روستا جاذبه‌های دیگری چون قلعه و بادگیرهای لافت وجود دارد.
روش‌های دسترسی به کارگاه لنج سازی گوران
روستای گوران امکانات گردشگری زیادی ندارد و شاید به همین دلیل است که کارگاه لنج سازی جزو دیدنی‌های ناشناخته جزیره قشم محسوب می‌شود. بهترین راه برای بازدید از روستای گوران، استفاده از ماشین شخصی است. اگر با تور به قشم سفر کرده باشید نیز می‌توانید مطابق با برنامه‌هایی که تور در نظر می‌گیرد، از این منطقه بازدید کنید. امکان اجاره ماشین شخصی یا تاکسی برای رفتن به روستای گوران و دیدن کارگاه لنج سازی نیز وجود دارد.
روستای گوران امکانات اقامتی ندارد؛ برخی از اهالی روستا خانه‌هایشان را به مسافران اجاره می‌دهند، اما به‌خاطر کمبود امکانات رفاهی و گردشگری، اکثر افراد بعد از بازدید از جاذبه‌های گردشگری قشم و جنگل حرا به مرکز جزیره برمی‌گردند تا شب را در هتل‌ها و اقامتگاه‌ها سپری کنند.
کلام آخر؛ در کارگاه لنج سازی قشم هوس دریانوردی به سرتان می‌زند
دیدن ده‌ها لنج در دست ساخت یا تعمیر آدم را هوایی می‌کند و دوست دارد سکان را به دست بگیرد و به قلب خلیج آبی فارس بزند. بعضی از لنج‌های مسافری ساخت فوق‌العاده‌ای دارند و یک اثر هنری تمام‌وکمال‌اند. کارگاه لنج سازی قشم جاذبه گردشگری است که نمونه آن را در هیچ منطقه دیگری از دنیا نمی‌توان پیدا کرد. اگر همچنین کارگاه‌هایی در کشورهای حاشیه دریای عمان و خلیج‌فارس وجود داشته باشد، ناخداها و جلاف‌های خونگرم جزیره قشم در آن‌ها کار نمی‌کنند! در سفر به قشم بازدید از این معدن هنر و انرژی را به هیچ قیمت از دست ندهید.
