برترین بناهای خشتی جهان

خشت شاید یکی از انواع اولیه مصالح ساختمانی است که انسان با به دخالت خود در ساختار خاک و مستحکم نمودن آن توانست به آن نائل آید.استفاده از خاک و مستحکم نمودن آن در فرایند پخت اگر چه شکل ساده ای از مصالح را فراهم آورد اما به تحولی شگرف در شهر سازی منجر شد و امکان آنرا فراهم آورد تا بشر بتواند قلعه های مستحکم و استواری در دفاع از خود بنا نموده و در پناه دژهای عریض و بلند خود دمی به آرامش و آسایش روزگار بگذراند.گذر زمان و حوادث طبیعی و آشوب ها و جنگ های مداوم بسیاری از این بناهای ارزشمند را از میان برده است .با این وجود در جای جای جهان هنوز میتوان به انواعی از این سازه های ارزشمند تاریخی دسترسی پیدا کرد و با قدم زدن در دهلیز های آن به تماشای تاریخ پرداخت در مختصری بنا داریم تا درنگی کوتاه به این بازمانده های کهن سال تاریخی داشته باشیم و تعدادی از فهرست برترین بناهای خشتی جهان را در معرض شما قرار دهیم.

1_چان چان

سایت باستان شناسی چان چان در منطقه لالیبر تاد پرو در 5 کیلومتری غرب تروخی مجموعه ای شگفت انگیز از ساختمان های خشتی و گلی است که در روزگار گذشته محل اسکان پادشاهان سلسله چیمو بوده است.مجموعه با مساحتی در حدود 20 کیلومتر  مربع شامل 11 ارگ است و به عنوان بزرگترین شهر دوران پیشا کلمبی در آمریکای جنوبی به شمار می آید.این مجموعه عظیم خشتی در 28 نوامبر 1986 در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری و تاریخی کشور پرو به شمار می آید.

2_خیوه

در 600 کیلومتری شمال بخارا در کشور ازبکستان شهری تاریخی به نام خیوه قرار دارد که روزگاری مرکز سرزمین خوارزم بود و یشینه آن را به سده شش میلادی نسبت داده اند.در این شهر تاریخی مجموعه ای از بناهای تاریخی وجود دارد که با حصاری از گل و خشت در بر گرفته شده اند.این بناها که به سبک معماری اسلامی و ایرانی ساخته شده شامل دروازه ها .مسجد ها.مدرسه ها.آرامگاه ها .گرمابه ها .کاخ ها و خانه های سنتی است و عظمت و اهمیتشان به حدی است که در فهرست 10 بنای برتر خشتی جهان قرار گرفته اند.این شهر 50 اثر تاریخی و 250 خانه کهن دارد و به باور بسیاری از در زمره مکان هایی به شمار می آید که در اوستا از آن به تحت عنوان ایران ویچ سرزمین اصلی آریاییان یاد شده است .در باور عامه این مجموعه 2500  سال پیش توسط سام پسر نوح نبی (ع) ساخته شده است.

3_نارین قلعه میبد

یزد شهر بزرگ خشتی جهان میراث ارزشمندی از ساختمان هایی است که در طول هزاره های تاریخی همچنان استوار و پابرجا مانده اند.در نزدیکی این شهر تاریخی شهر کوچک تری به نام میبد قرار دارد که در دل خود یکی از ارزشمند ترین بناهای تاریخ بشری را محفوظ نگاه داشته است.نارین قلعه یا کهن دژ را میتوان قدیمی ترین بنای ساخته شده از خشت در دنیا برشمرد.قدمت این دژ عظیم به زمان ماد و پیش از آن باز میگردد.با این وجود نارین قلعه کنونی را بایستی میراثی از عهد ساسانیان دانست که همچنان استوار و زیبا در دل کوری مرکزی ایران میدرخشد.قلعه در دوره های مختلف به عنوان ارگ حکومتی یا دژ نظامی مورد بهره برداری بود اثار مرمت و تنوع خشت ها و شیوه های معماری حکایت از تاریخ کهنسال این سازه باستانی دارد.تقریبا تمامی این مجموعه متراکم را خشت و گل ساخته اند و دیوار ها که در بخش بیرونی و در آن قسمت که به عنوان حصار قلعه بخش بخش بزرگی از آبادی میبد را در بر میگرفتند از قطری معادل 5 تا 20 متر بهره مند بودند که غالبا به صورت چینه برخی خشت و گل و برخی نیز خشت و گل و چینه توامان بنا شده اند.قدمت قلعه آنرا با افسانه ها پیوند داده است .برخی قلعه را همان دژ سفید شاهنامه میدانند.گروهی نیز بر این اعتقادند که قلعه در زمان کیومرث ساخته شده و بعضی ها هم آنرا ساخته سپهبد ساسانی مهبد که از سرداران قباد و انوشیروان بوده است میدانند.گروهی نیز ساخت آنرا در زمان سلیمان نبی و بنای آنرا ساخته دیوها دانسته اند که گنجینه دفاین سلیمان را به آنجا انتقال داده بودند.

4_ارگ بم

تا پیش از وقوع زلزله دی ماه 1382 ارگ بم بزرگترین سازه خشتی جهان به شمار می آمد.فرایند بازسازی آن توسط دولت و حمایت های جهانی از این روند به خودی خود بیانگر اهمیت این سازه در چشم جهانیان دارد.این ارگ تاریخی که تا سال 1850 همچنان مورد استفاده قرار داشت در سده 5 پیش از میلاد بنا شده بود و به ویژه در عصر ساسانی به عنوان یک مرکز تجاری موفق در مسیر جاده ابریشم نقش به سزایی در رونق تجارت بین شرق آسیا با کشور های اروپایی ایفا مینمود و در دوران اوج خود با مساحتی بالغ بر 180000 متر مربع جمعیتی در حدود 15000 نفر را در خود جای داده بود.خوشبختانه مرمت های صورت پذیرفته در طی یک دهه از وقوع زلزله منجر به آن شد که این بنای عظیم خشتی از خطر تخریب در امان مانده و از فهرست آثار در خطر یونسکو خارج شود.

5_تائوس پوئبلو

این روستا _شهر تاریخی که در سال 1992 به فهرست میراث جهانی یونسکو افزوده شد قدمتی در حدود هزار سال دارد.خانه های این منطقه تاریخی از خشت و گل ساخته شده و پوشش سقف آنها نیز از درختان سدر است .اهمیت تاریخی این خانه ها برای مردم بومی به حدی است که همه ساله در مراسمی سنتی به ترمیم دیوار های ضخیم و گچ بری آنها میپردازند .مردمان قبیله پوئبلو در نیو مکزیکو که از سرخپوستان بومی آمریکا هستند در طی 1000 سال سکونت در این منطقه به خوبی توانسته اند از این میراث تاریخی محافظت نمایند.

6_مسجد جامع جنه

بزرگترین مسجد و ساختمان گلی جهان با 100 متر طول و 40 متر عرض مسجد جامع جنه در کشور مالی در ایتان تیمبوکتو باستان است که قدمتی در حدود یک قرن دارد و به گونه ای ساخته شده که در برابر باد و باران مقاوم بوده و آب باران در آن نفوذ ناپذیر است.ساخت این مسجد زیبا در سال 1906 آغاز و به مدت یکسال به طول انجامید.عظمت و معماری خاص این مسجد زیبا به حدی است که در سال 1988 سازمان جهانی یونسکو آن را به فهرست میراث جهانی و اگر چه در جریان نبرد های اخیر ارتش مالی و شبه نظامیان مسلح وابسته به القاعده صدمات زیادی به آن وارد آمد اما روند مرمت پروژه امیدوار کننده است و بیم تخریب آن را از میان برده است.

7_سیوا

واحه سیوا منطقه ای سرسبز در بیابان مرزی مصر و لیبی است که به سبب خانه های انبوه خشتی اش از دیر باز مورد توجه قرار گرفته است.این منطقه بیایانی در 50 کیلومتری مرز لیبی  و 560 کیلومتری شهر قاهره قرار دارد  و بناهای موجود در آن از نوعی گل محلی به نام کارشیف ساخته شده اند که از شن و ماسه جمع آوری شده از ساحل دریاچه فراهم میشود.این منطقه تاریخی به سبب بهره مندی از چشمه های طبیعی و درختان نخل فراوان از گذشته مورد توجه کاروان های تجاری بود که در مسیر حرکت خود سیوا را به عنوان استراحتگاه انتخاب میکردند.امروزه این منطقه ارزش گردشگری بالایی پیدا کرده و رونق عهد قدیم خود را در تجارتی نوین باز آفرینش کرده است و گردشگران بسیاری برای لذت بردن از چشمه های آب شیرین قدم زدن در کنار درختان نخل و بازدید از آثار باستانی این منطقه تاریخی سفر میکنند.

8_شیبام

شیبام شهری تاریخی در استان حضرت موت در کشور یمن است که به سبب وجود آسمان خراش هایی با قدمت بیش از هزاران ساله در جهان شناخته شده است .این برج های باستانی که با خشت و گل ساخته شده اند ارتفاعی در حدود 40 متر دارند.شرح این برج ها در بسیاری از کتیبه های خارجی قید شده است.با این وجود پژوهشگران قدمت این منطقه را در حدود 500 سال میدانند اما باور عامه بر این اصل استوار است که تاریخ شیبام به مدت ها پیش از اسلام باز میگردد.ملاک نظر پژوهشگران برای تعیین قدمت 500 ساله برای شیبام متکی به خانه هایی است اغلب در قرن 16 بنا شده اند.در حوالی سال 1532 سیلی ویرانگر شهر را در هم نوردید و به بسیاری از بناهای آن آسیب جدی وارد آورد .پس از این واقعه بود که مردم بازسازی عمده شهر را در دستور کار خود قرار دادند و لذا امروزه بخش اعظمی از بناهای موجود قدمتی کمتر از 500 سال دارند. با این وجود چندین سازه از دوره های کهن تر باقی مانده که از جمله آن میتوان به قلعه ای با قدمت 1220 و مسجدی با قدمت 904 سال اشاره کرد.برج های این شهر تاریخی از 7 تا 16 طبقه متغیر است .شیوه شهر سازی در شیبام به گونه ای است که در حد فاصل یرج ها کوچه های باریکی تعبیه کرده اند که در کلیت منجر به آن میشودبافت کلی شهر به مانند دژی مستحکم و غیر قابل نفوذ جلوه کند.