می‌گویند تا از دل کسی خبر نگیری، حالش را نمی‌فهمی. امروز می‌خواهم از دل یک کوه خبر بگیرم تا ببینم چه‌ها بر سرش آمده و چه روزهایی دیده است. این کوه در جنوب کشور پای بر زمین دوخته و یکی از جاهای دیدنی قشم است. همه ما آن را به اسم غار خربس (تلفظ: خَربَس) می‌شناسیم.
در این مقاله تلاش می‌کنم از هر آنچه درباره غار خربس وجود دارد، بگویم و شما را هرچه بیشتر و بهتر با آن آشنا کنم. از جفتِ عقاب عاشقی که بر فراز قله زندگی می‌کنند، گرفته تا خفاش‌های دم‌موشی، در قعر تاریک‌ترین بخش‌های غار آشنا می‌شویم. البته از اصل موضوع و یعنی جذابیت قدم‌زدن در بخش های مختلف غار خربس هم غافل نمی‌شویم.
اگر قصد سفر به قشم و آشنایی با جاذبه‌های دیدنی آن را دارید، اگر از علاقه‌مندان به آثار طبیعی هستید یا هیچ‌کدام این‌ها درباره شما صدق نمی‌کند و فقط از آشنایی با مکان‌های مرموز و پر از ابهام لذت می‌برید، با مجله گردشگری اوژن گشت همراه باشید.
آشنایی با غار خربس یکی از جاذبه های قشم
بیشتر افراد این شهر ساحلی را با تفریحات آبی قشم یا مراکز خریدش می‌شناسند. شاید با وجود آب‌وهوای شرجی و کلافه‌کننده قشم، کمتر کسی حاضر شود که به سراغ چنین جاهایی برود و پله‌های زیاد غار خربس را پشت سر بگذارد اما اگر درباره این غار بیشتر بدانید، شاید پله‌ها را دوتایکی‌کرده و خودتان را به ورودی آن برسانید.
وقتی پا از این شهر ساحلی بیرون گذاشته و به‌سمت روستاهای پررمزوراز خربس و رمچاه پیش بروید، در سمت راست جاده، تابلویی می‌بینید که شما را به‌سمت غار خَربَس هدایت می‌کند.
این غار زیبای سنگی که یکی از پدیده‌های زمین‌شناسی است، در ۱۱ کیلومتری جنوب قشم و در صخره‌ای به ارتفاع ۲۰ تا ۳۰ متر (معادل یک ساختمان ۷ تا ۱۰ طبقه) شکل‌گرفته است. زمانی که به غار خربس می‌رسید تابلوی بزرگی را می‌بینید که به‌طور مختصر این اثر طبیعیِ زیبا را به شما معرفی می‌کند.
بر بالای تابلو نام غار خوربس (خَربَس) دیده می‌شود. در ادامه متوجه می‌شوید که این منطقه و جاذبه دیدنی زیر نظر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار دارد. همچنین با دیدن تاریخ ۲۷دی۱۳۷۷ پی می‌برید که مسئولان میراث فرهنگی دست روی دست نگذاشته و در این تاریخ (یعنی حدود ۲۳ سال پیش) و با شماره ۲۱۹۷، غار خربس را به‌عنوان یک اثر ملی ثبت کرده‌اند.
قدمت غار خربس چقدر است؟
غار خربس بر پیشانی کوهی مشرف بر ساحل جنوبی جزیره قشم، در دل ارتفاعات روستای خربس واقع شده است. این غار زیبا با معماری عجیب و مرموزش، دنباله‌ای از چین‌خوردگی رشته کوه‌های زاگرس است. اگرچه نسبت به آن‌ها ارتفاع کمتری دارد؛ اما با قاطعیت می‌توان آن را جزء سلسله کوه‌های زاگرس دانست.
درباره قدمت این غار اگر چند وب‌سایت تاریخی را بالا و پایین کنید، می‌بینید که غار خربس به زمان مادها یعنی حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد. زمانی که برای نوشتن از کتیبه و سنگ‌نوشته استفاده می‌شده است.
اما اداره میراث و فرهنگی حرف دیگری می‌زند و به نظرش این غار، مربوط به دوره ساسانیان- اشکانیان است، یعنی حدود ۸۰۰ سال پس از حکومت مادها. بنابراین می‌توان گفت غار خربس حداقل ۱۵۰۰ساله است.
با اینکه تاریخ‌های مختلفی برای سن‌وسال این غار طبیعی مطرح شده است ولی تاثیری در اصل موضوع ندارد و این غار قدیمی‌ترین جاذبه منطقه قشم به حساب می‌آید.
غار خربس، مهمانی از دنیای زیر آب
به‌مرورزمان با فروکش آب دریا در دل کوه، حفره‌های تودرتویی در آن شکل‌گرفته که با هنرنمایی مردم و کنده‌کاری‌هایی که طی زمان روی آن‌ها انجام شده، عمیق‌تر و بزرگ‌تر شده‌اند. البته فرضیه دیگری هم وجود دارد که گفته می‌شود این حفره‌ها در اثر مجاورت کوه با دریا، اثر گرداب یا تاثیر امواج در دل صخره‌ها و تخلیه ماسه‌ها به وجود آمده‌اند.
البته وجود صدف‌هایی بر روی دیوارهای غار، نشان می‌دهد که این مناطق قبلا زیر آب بوده‌اند و این فرضیه اول درباره نحوه شکل‌گیری غار، یعنی فروکش‌کردن آب دریا و واردشدن این کوه به خشکی را قوت می‌دهد.
با همه این‌ها می‌توان گفت خربس بر سینه کوهی مشرف به دریاست که از سمت دریا به‌تدریج فرسوده شده و حفره‌ها و سوراخ‌های موجود در آن به‌مرورزمان بزرگ‌تر شده و شبکه‌ای غارمانند به وجود آمده است.
البته آنچه امروز به‌عنوان ساختار غار خربس می‌بینید، هنر امواج دریا نیست و هنرنمایی هنرمندان سنگ‌تراش هم در آن نقش مهمی دارد؛ چراکه حفره‌هایی که توسط امواج به وجود آمده‌اند، توسط این افراد عمیق‌تر و بزرگ‌تر شده‌اند.
آنچه به نظر می‌رسد این است که باتوجه‌به جنس نرمی که دیوارها دارند، علاوه‌براینکه فرسایش تاثیر زیادی روی آن‌ها گذاشته، باعث شده است که کار حفر و نقش‌زدن بر دیوارهای آن‌ها به‌آسانی انجام شود.
اگر می‌خواهید دخل و تصرف بشر در معماری و ساختار این غار را ببینید، کافی است به دیواره‌ها توجه کنید. در سمت راست ورودی، علاوه بر دهلیز و دالان‌های جدید، نشانه‌های تیشه‌کاری سنگ‌تراشان هنوز هم روی دیوارها دیده می‌شود. تیشه‌کاری‌هایی که از دل آن طرح‌هایی شبیه طرح‌های باستانی خارج شده است تا به اصالت این پدیده زمین‌شناسی آسیبی وارد نشود.
غار خربس، غاری دو طبقه
گفتیم که غار خربس یک اثر شاخص با معماری صخره‌ای است که بر پیشانی کوهی مشرف به ساحل جنوبی جزیره قشم واقع شده است که روبه‌روی آن دشت وسیعی است که قبرستان اسلامی در آن قرار دارد.
زمانی که به روبه‌روی آن می‌رسید، غاری دو طبقه می‌بینید. از پله‌های آن بالا بروید. می‌بینید که طبقه اول بخش طبیعی غار است و از یک دالان ورودی با سه حفره تشکیل شده اما برای دیدن تالار و بخشی که همه روایت‌ها را به خود اختصاص داده است باید خودتان را به طبقه دوم برسانید.
طبقه دوم که بخش اصلی است، از یک فضای مرکزی یا تالار تشکیل شده است. این همان فضایی است که می‌توان گفت محل ستایش خورشیدپرستان یا اجتماع مردم بوده است. اطراف این تالار، راهرو و فضاهای کوچکی شبیه به اتاق تشکیل شده و مانند این است که تالار را در آغوش گرفته‌اند و همگی به هم راه دارند.
از بیرون غار که به آن نگاه می‌کنید، چندین دریچه رو به دشت در بدنه صخره‌ها وجود دارد که نقش پنجره را برای غار دارند و روشنایی داخل را تامین می‌کنند.
خب حالا که با ساختار کلی غار آشنا شدید، به سراغ اندازه‌ها برویم. همان‌طور که گفتم در طبقه دوم غار خربس، اتاق‌هایی را می‌بینید که با دالان‌هایی به هم متصل شده‌اند، ابعاد این اتاق ها ۴ در ۵.۵ متر است که تالار مرکزی با مساحت تقریبی ۲۵ مترمربع را احاطه کرده‌اند؛ یعنی می‌توان تالار را با دو قالی ۱۲ متری فرش کرد.
ناگفته نماند که در این تالار دو طاقچه وجود دارد که احتمالا به‌عنوان جاچراغی استفاده می‌شده‌اند.
گونه‌های جانوری در فراز تا فرود غار خربس
آیا می‌توانید تصور کنید که در دل این غار صخره‌ای چه گونه‌های خاصی از حیوانات زندگی می‌کند؟ بر فراز ارتفاعات صخره‌ای غار خربس، یک جفت عقاب ماهی‌گیر زندگی می‌کنند. دیدن این عقاب‌های عاشق‌پیشه که سال‌هاست کنار هم هستند، از نزدیک امکان‌پذیر نیست. اگر خوش‌شانس باشید، می‌توانید آن‌ها را حین پرواز ببینید. بد نیست بدانید که این عقاب‌ها از گونه‌های نادری هستند که حفاظت از جان آن‌ها بسیار باارزش است.
اما حیات‌وحش این غار به‌وجوداین جفت عقاب محدود نمی‌شود و گونه‌هایی از خفاش‌های دم‌موشی در حفره‌های زیرین و زوایای تاریک غار زندگی می‌کنند. ازآن‌جایی‌که این خفاش‌ها هم از گونه‌های کمیاب و در حال انقراض‌اند، حفظ حیات‌وحش غار خربس اهمیت فراوانی دارد.
کاربری غار خربس در گذر زمان
ظاهر صخره‌ای باوقار، روزنه‌های نور، تالار، دهلیز و دالان‌های متعدد کنار معماری خاص این غار شگفت‌انگیز، راوی قصه‌ها و روزهای پرفرازونشیب آن است که آشنایی با آن خالی از لطف نیست.
غار خَربَس به غار خوربس یا محل تجمع خورشیدپرستان هم مشهور است. گفته می‌شود در زمان‌های گذشته این غار جای مقدسی بوده و از آن به‌عنوان معبد مهری یا پرستش‌گاه الهه میترا یا برگزاری مراسم یادبود مردگان استفاده می‌شده، اما بعد از اینکه مردم منطقه به‌سمت آیین زرتشت رفتند، کاربری این غار هم عوض شد و از آن برای نگهداری استخوان مردگان استفاده کردند که در زبان محلی به آن «استودان» می‌گویند.
بعد از عبادتگاه و محل نگهداری مردگان، نوبت به حفاظت از زنده‌ها می‌رسد. شاید شروع قصه‌های زنده و پُررمزوراز غار خربس در دل این بخش نهفته باشد، چراکه گفته می‌شود این غار پناهگاه مردم بی‌دفاعی بوده که دزدان دریایی به آن‌ها حمله کرده بودند.
در واقع حفره‌ها و اتاقک‌های درون غار را برای ذخیره آب، غذا و سنگ‌هایی برای دفاع ساخته بودند تا کودکان، زنان و کهنسالان بتوانند زمان حمله در آنجا پناه بگیرند و جوان‌ها با خیال راحت‌تری به دلِ میدان بزنند. شاید گوشه‌وکنار این غار بتوان قصه‌های همدلی، همراهی و دل‌دادگی‌ها را احساس کرد.
امکانات رفاهی فعلی غار خربس
حالا من گفتم که اینجا غار است و دل کوه، ولی اصلا فکر نکنید که یک برهوت خشک جلویتان است. اتفاقا امکانات رفاهی غار خربس برای بازدید دو یا سه ساعته خیلی مناسب است. یک فضای باز روبه‌روی غار وجود دارد که از آن به‌عنوان پارکینگ خودرها استفاده می‌شود. سرویس‌های بهداشتی آن هم تمیز هستند و امکانات کاملی دارند.
اگر از علاقه‌مندان خرید هم هستید، چندین غرفه نزدیکی غار خربس ساخته شده است که می‌توانید خوراکی‌های سنتی، سوغات و صنایع دستی جزیره قشم را از آنجا تهیه کنید.
تنها نکته‌ای که در بازدید از این غار باید در نظر بگیرید، این است که در آن پله‌های زیادی وجود دارد. بنابراین پیشنهاد می‌کنم افرادی که مشکلات زانو دارند، معلولان حرکتی وابسته به ویلچر و هر کسی که توانایی بالارفتن از پله‌های زیاد را ندارد، برای حفظ سلامتی‌اش از دیدن شگفتی این غار چشم‌پوشی کند.
ساعت بازدید از غار خربس چگونه است؟
امکان بازدید از این غار در تمام طول سال فراهم است؛ اما به‌واسطه گرمای هوا و شرجی بودن منطقه پیشنهاد می‌شود اغلب در فصل‌های خنک به بازدید از غار خربس بروید. ساعات بازدید هم همه‌روزه از ساعت ۶ صبح تا ۵ عصر است که حدود یک تا دو ساعت طول می‌کشد.
البته پیشنهاد می‌کنم حتی با وجود سفر در فصل مناسب هم بازدید از این غار را در برنامه صبحگاهی قرار دهید که هوا خنک‌تر است تا از برنامه بازدید از غار خربس لذت بیشتری ببرید.
از جاهای دیدنی حوالی غار خربس غافل نشوید!
با یک تیر چند نشان بزنید. شما که تا غار خربس آمده‌اید، اگر زمان کافی دارید به جاهای دیدنی قشم که در نزدیکی این محل هستند هم سری بزنید.
دره ستارگان که با غار خربس ۹ کیلومتر فاصله دارد، یکی از شاهکارهای کم‌نظیر طبیعت در جزیره قشم است. در این دره اشکال عجیب و متفاوتی دیده می‌شود که از خاک، سنگ و ماسه ساخته شده‌اند و اهالی منطقه معتقدند روزگاری ستاره‌ای بر قلب جزیره افتاده و این اشکال زیبا را به وجود آورده است.
جزایر ناز که حدود ۱۶ کیلومتر از غار خربس فاصله دارند، یکی از عجایب هفت‌گانه قشم هستند. این جزایر با تمام ساحل‌هایی که تابه‌حال دیده‌اید فرق دارد چراکه می‌توانید تجربه پیاده‌روی در دریا را فقط در اینجا داشته باشید. کافی است هنگام جزر آب، در این مکان باشید تا مسیر باریک شنی و صخره‌هایی را که از زیر آن بیرون می‌آیند، ببینید و پیاده از این مسیر عبور کنید.
جزیره هنگام هم در نزدیکی خربس قرار دارد. اگر می‌خواهید جزیره‌ای بومی سنتی با دلفین‌های بازیگوش، حیات وحش تماشایی، نخلستان‌های دیدنی، کوه‌های آهکی و بازاری جذاب را از نزدیک ببینید، این جزیره می‌تواند بهترین انتخاب باشد.
آنچه درباره غار خربس گفتم
در این مقاله درباره یکی از جاهای دیدنی قشم یعنی غار خربس صحبت کردیم. پس از یک معرفی اجمالی درباره موقعیت جغرافیایی آن، به سراغ فرضیه‌هایی که درباره نحوه شکل‌گیری و قدمت آن وجود دارد رفتیم.
بعد از معرفی بخش‌های مختلف این غار دو طبقه، درباره هنرنمایی و تغییراتی که هنرمندان قدیمی در معماری آن ایجاد کرده‌اند صحبت کردیم. در ادامه هم امکانات، زمان بازدید، بهترین زمان سفر به غار خربس، آدرس و جاذبه‌های گردشگری نزدیک به آن را معرفی کردیم
