گروه استان‌ها: آذربایجان غربی سرزمین هنر و هنرمندپروری است که در طول تاریخ هنرمندان و هنرسازان بسیاری را در دامان پربرکت خود پروریده و تقدیم ایران زمین کرده است.
به دلیل شرایط اقلیمی و ویژگی‌های تاریخی هنرهای سنتی و صنایع دستی همواره مورد توجه و استفاده مردم آذربایجان بوده و رفته رفته به بخشی تفکیک‌ناپذیر از زندگی آن‌ها تبدیل شده به طوری که ردپای انواع گوناگون این هنرها در بخش‌های مختلف و روزمره آنقدر دیده می‌شود که نبودش قابل باور نیست.
قالیبافی، معرق کاری، منبت کاری، ریزه کاری، سفالگری، جاجیم و گلیم بافی، منجیق دوزی، حصیر و سبد بافی، بافت جوراب‌های پشمی، شال گردن و کلاه، دوخت لباس زنانه و مردانه، پشه‌بند دوزی، سجاده، تبدیل پشم به نخ و ساخت ظروف چوبی از چوبهای جنگلی از ماکو، شمالی‌ترین منطقه استان تا تکاب، جنوبی‌ترین نقطه آن، رواجی چشمگیر دارد.
فرش ریزماهی و افشار تکاب هنری با آوازه جهانی
فرش افشار تکاب، ریز ماهی خوی و ارومیه با ویژگی‌های برجسته جهانی خود موجب رونق نمایشگاهی فرش داخل و خارج کشور شده است. جذابیت و نوآوری صنایع دستی آذربایجان غربی زمینه صدور حدود ۸۰ درصد آن را فراهم آورده است.
در آذربایجان غربی تعداد صدها کارگاه و دستگاه صنایع دستی اعم از قالیبافی و غیر قالیبافی وجود دارد که زمینه اشتغال ده‌ها هزار نفر را فراهم کرده است. بی همانندی و تشابه فراورده‌های تولیدی با یکدیگر و نیاز نداشتن به سرمایه گذاری زیاد در مقایسه با سایر رشته‌های صنعتی از ویژگی‌های صنایع دستی آذربایجان غربی است.
در این استان انواع فرش، گلیم، صنایع چوبی و پارچه‌های دستی تولید می‌شود و علاوه برآن کارگاه‌های صابون‌سازی نیز در سطح استان فعالیت دارند.
از این میان بافته‌های دستی و صنایع چوبی مانند انواع مجسمه‌های حیوانات، وسایل شطرنج، جعبه و میز آرایش بانوان و نقاشی روی چرم دارای شهرت ملی است.
صنایع دستی این استان عبارت‌اند از: بافت انواع قالی، گلیم، جاجیم، سجاده، چادرهای کتانی و شال‌گردن، ریسندگی و بافندگی به شیوه سنتی و تولید جوراب‌های پشمی، عرقچین، کلاه و دستکش، حصیربافی، سبدبافی، کوزه‌گری و صنایع چوبی.
قالی بافی
در مورد قالی‌های استان آذربایجان غربی تاریخ دقیقی در دسترس نیست و نقشه خاصی که مربوط به استان باشد نیز وجود ندارد، ولی هم اکنون تقریباً نقشه سایر مناطق را می‌بافند، در آذربایجان غربی، به دلیل نزدیکی و همجواریش با استان آذربایجان شرقی که یکی از مراکز عمده قالیبافی در دنیا است قالیبافی متداول است، مهم‌ترین مراکز قالیبافی استان شهرهای تکاب و میاندوآب و مناطق روستایی و عشایری آن است.
به استناد منابع بسیار در قرن سوم هجری آذربایجان از بزرگ‌ترین مراکز بافت‌قالی و زیلو بود. در دوره سلجوقیان و ایلخانیان هنر قالیبافی در آذربایجان رواج کامل داشت و بر مبنای مینیاتورهای نسخ خطی "خمسه نظامی" اثر "قاسم علی" و برخی آثار دیگر که بیشتر نقوش قالی و طرز بافت آن را نمایش می‌دهند، آشکار می‌شود که قالیبافی در دوره تیموریان و سپس در دوره صفویه سیر تکامل خود را طی کرد و نقوش جدیدی چون سجاده‌ای، گل و بوته، ترنج و لچک، حیوانات، خصوصاً نقش "گل‌شاه عباسی" متداول گردید و تنوع رنگ‌ها و استفاده از ابریشم، ظرافت و زیبایی و کیفیت قالی‌ها را تا حد قالی پرده نما، بالا برد. نمونه‌های چنین فرش‌هایی در حال حاضر در بسیاری از موزه‌های دنیا در معرض نمایش قرار دارد.
گلیم بافی
بافت گلیم در آذربایجان غربی همانند دیگر نقاط ایران به صدها سال پیش برمی‌گردد که در گذشته بیشتر در روستاهای اطراف به طریقه سنتی انجام می‌گرفته به طوری که پشم را با دست به نخ تبدیل و بعد با گیاهان رنگ‌آمیزی و به گلیم تبدیل می‌کردند. البته این طریقه رنگ کردن و رسیدن به نخ به دلیل سختی کار و کم یابی بعضی رنگدانه‌ها و یا جذب نشدن افراد جوان و دسترسی آسان و ارزان به رنگ‌های شیمیایی و نخ‌هایی که در بازار به صورت رنگ شده با مواد شیمیایی وجود دارد جای خود را به این نوع نخ داده است.
همچنین در گذشته بافت گلیم بیشتر مصرف خانگی داشته و به ندرت برای فروش تولید می‌شد و ابعاد آن نیز بسته به دلخواه بافنده صورت می‌گرفته ولی ابعاد گلیم‌های این استان از نظر بافت و نقوش متنوع بوده و هر منطقه بافت و نقوش مخصوص به خود را دارا بوده است. در بخش‌هایی از استان، گلیم سوماک نیز بافته می‌شود.
ریزه کاری چوب و منبت کاری
آثار چوبی منبت کاری شده از دیرباز در متن زندگی مردم این منطقه حضور داشته و امروز نیز به خوبی توانسته است جایگاه خود راحفظ. در میان این آثار، برخی آثار منحصر به فرد و دارای ارزش‌های والای هنری و فنی هستند که آن‌ها را به آثار موزه‌ای تبدیل کرده است ولی تولیدات انبوه این رشته نیز به دلیل اهمیت اقتصادی قابل توجه است.
مهم‌ترین عنصر در منبت، چوب است که بر اساس شیوه کار، نوع چوب نیز مشخص می‌شود اما مهم‌ترین چوبهای رایج در منبت کاری عبارت‌اند از: آبنوس، شمشاد، نارنج، گلابی، عناب، فوفل، گردو، زالزالک، زبان گنجشک، راش، افرا، توسکا، و...
اگر بخواهیم هنرهای چوب را بهتر بشناسیم باید با قطب این هنر ظریف و اصیل ارومیه نیز آشنا باشیم، کهن شهری که از دیرباز با هنرمندان نامی‌اش به‌عنوان مهد هنرهای چوب ایران شناخته می‌شود و امروز آثار بی‌نظیر این هنر نه‌تنها در خانه‌های مردم آذربایجان غربی بلکه سایر استان‌ها و حتی خارج از کشور زبانزد خاص و عام است.
هنر ریزه‌کاری و نازک‌کاری به‌عنوان پدر هنرهای چوب ارومیه شناخته‌شده و هر مسافری که گذرش به این دیار افتاده باشد کارگاه‌ها و فروشگاه‌های صنایع‌دستی به‌ویژه هنرهای چوب را یقین به چشم دیده است هرچند که امروزه تعداد این نوع کارگاه‌ها به دلایل مختلف ازجمله نبود حمایت مسئولان ذی‌ربط نسبت به زمان‌های نه‌چندان دور کاهش‌یافته است.
رنگرزی و چاپ‌های سنتی
کلیه فرآورده‌هایی که بوسیله قلم مو، قالب و شابلون رنگ آمیزی می‌شود و پذیرای نقش می‌شود جزو چاپ‌های سنتی به حساب می‌آیند، البته در آذربایجان غربی عمدتاً در زمینه رنگرزی فعالیت می‌کند.
رودوزی
رودوزی‌های استان عمدتاً در زمینه «ممقان دوزی» انجام می‌شود. این هنر- صنعت که تولیدش در انحصار زنان و دختران خانه دار است، مواد اولیه مورد نیازش نخ ابریشم رنگین و پارچه است.
بیشتر محصولات این رشته در تهیه کلاه است. البته در حال حاضر زیرلیوانی، کمربند، کفش، جلیقه و رومیزی نیز تهیه می‌شود.
این رشته از سوزندوزی از بخش‌هایی است که طی آن، زمینه اساسی پارچه را از بخیه می‌پوشانند و زمینه تازه ای از نقش و نگار ایجاد می‌کنند، طرح‌های سوزندوزی عمدتاً ذهنی و ملهم از برداشت‌های شخصی هنرمند است.
