دیوار برلین | تاریخچه و داستان سقوط نماد جنگ سرد

دیوار برلین پس از پایان جنگ جهانی دوم و تقسیم این شهر به دو قسمت شرقی و غربی، توسط حکومت شوروی ساخته شد.

دیوار برلین یکی از معروف‌ترین بنا‌های تاریخی جهان است. این دیوار که توسط حکومت شوروی به‌منظور جلوگیری از خروج شهروندان از آلمان شرقی به آلمان غربی بنا شد، به «پرده آهنین» و نمادی از جنگ سرد شهرت یافت. این دیوار پس از ۲۸ سال سرکوب و قتل کسانی که قصد فرار به سوی دیگر آن را داشتند، فرو ریخت. از دیوار برلین قسمت‌های کوچکی برای زنده نگه داشتن یاد و خاطره کشته‌شدگان باقی مانده است؛ بخشی که امروز از جاهای دیدنی برلین به شمار می‌آید.

دیوار برلین کجاست؟

دیوار برلین در سال‌های ۱۹۶۱ تا ۱۹۸۹ به طول ۱۵۵ کیلومتر در شهر برلین، پایتخت کشور آلمان قرار داشت. این دیوار از خیابان‌های «بورنهولمر» (Bornholmer)، «شسی» (Chaussee)، «اینولیدن» (Invaliden)، «فردریک» (Friedrich)،‌ «پرینزن» (Prinzen)، «زونن» (Sonnen)، محله «والترسدف شسی» (Waltersdorf chaussee) و از کنار پل «اوبرباوم» (Oberbaumbruecke) عبور می‌کرد.

بعد از سقوط دیوار برلین در نوامبر ۱۹۸۹، تنها بخش‌های کوچکی از آن در محله‌هایی از شهر برجای مانده است و یادآور وقایعی است که در طول ۲۸ سال بر مردم آلمان گذشت. امروزه برای تماشای دیوار برلین می‌توانید به یادبودهای زیر مراجعه کنید:

گالری بخش شرقی (East Side Gallary): طولانی‌ترین قسمت به‌جامانده از دیوار برلین با طول تقریبی ۱٫۳ کیلومتر است که در نزدیکی پل «اوبربوم» قرار دارد. دلیل این نام‌گذاری، نقاشی‌های معروفی است که روی آن کشیده شده است؛ گرافیتی‌هایی که توسط هنرمندان بین‌المللی اجرا شده‌اند، حاوی پیام‌های سیاسی و نمادهای صلح هستند و این بخش از دیوار برلین را به «بزرگ‌ترین گالری فضای باز دنیا» مشهور کرده‌اند. برای بازدید از این جاذبه کافی است خود را به ایستگاه متروی «اوست بانهف» (Ostbahnhof) در خط S-Bahn برسانید.
یادبود دیوار برلین (Berlin Wall Memorial): در این موزه فضای باز، می‌توانید راه رفتن در محدوده مرزی آلمان شرقی و غربی را تجربه کنید؛ جایی که در گذشته به «محدوده مرگ» شهرت داشت. در این جاذبه یک برجک نگهبانی، مسیر تونل فرار اهالی برلین و تصاویری از کشته‌شدگان به نمایش گذاشته شده است. راحت‌ترین مسیر دسترسی برای بازدید از این جاذبه، ایستگاه متروی «خیابان برناور» (Bernauer Strasse) در خط U-Bahn است.

توپوگرافی وحشت (Topography of Terror): این موزه در گذشته زندان و دفتر فرماندهی گشتاپو بود و به «موزه گشتاپو» نیز شهرت دارد. بخش فضای باز این موزه، قسمتی از دیوار برلین را به نمایش می‌گذارد و ساختمان این موزه به ارائه تصاویر و اسناد مربوط به جنایات وحشتناک نیروهای اس‌اس و پلیس مخفی حکومت نازی اختصاص دارد. برای بازدید از این جاذبه به ایستگاه متروی «Kochstrasse» در خط U-Bahn بروید.
ایستگاه متروی میدان پوتسدامر (Potsdamer Platz): این محله یکی از آخرین مکان‌هایی است که دیوار برلین (به‌صورت فیزیکی) در آن تخریب شد؛ هرچند ۶ بلوک از دیوار، مقابل ورودی این ایستگاه مترو به یادگار گذاشته شده است و تابلوهای نصب‌شده روی آن‌ها، اطلاعاتی در خصوص تاریخچه دیوار به بازدیدگنندگان ارائه می‌کند. ایستگاه متروی «میدان پوتسدامر» از هر دو خط U-Bahn و S-Bahn قابل دسترسی است.
سنگ‌فرش دیوار برلین در شهر: برای نشان دادن دقیق محل قرارگیری دیوار برلین، سنگ‌فرشی بدون انقطاع و در دو ردیف به‌هم چسبیده در سراسر شهر کشیده شده است. بعضی از قسمت‌های این سنگ‌فرش با پلاکی از جنس مس همراه است که این عبارت روی آن قرار دارد:
دیوار برلین ۱۹۶۱-۱۹۸۹
اگر در حال گذر از قسمت‌های مرکزی شهر باشید، حتما از «مسیر دیوار» عبور خواهید کرد.

دیوار برلین چرا و چگونه ساخته شد؟

با پایان یافتن جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ و شکست آلمان، متفقین برای تعیین سرنوشت این کشور آن را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کردند؛ بخش غربی «جمهوری فدرال آلمان» نام گرفت و  کشوری غیرمستقل و دموکراتیک، تحت کنترل انگلیسی‌ها، فرانسوی‌ها و آمریکایی‌ها بود. آلمان شرقی با نام «جمهوری دموکراتیک آلمان» به اتحاد جماهیر شوروی سپرده شد و حکومتی سوسیالیستی داشت.

برلین، پایتخت سابق حکومت هیتلر، کاملا در آلمان شرقی قرار داشت و مانند کل کشور، به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم شد. در دهه اول بعد از جنگ، دیواری شرق و غرب برلین را از هم جدا نمی‌کرد و مرز مشخصی برای این دو بخش وجود نداشت؛ حمل و نقل عمومی بین دو بخش شهر در جریان بود، امکان عبور و مرور بدون محدودیت برای شهروندان وجود داشت و تنها، واحد پول برلین شرقی و غربی متمایز بود؛ اما به مرور زمان وضعیت اقتصادی جمهوری فدرال آلمان پیشرفت چشمگیری کرد؛ در حالی که اقتصاد آلمان شرقی رو به افول بود. در خارج از شهر برلین نیز تفاوت بین آلمان شرقی و غربی افزایش چشمگیری یافت؛ در آلمان غربی آزادی بیان، آزادی مطبوعات و معجزه اقتصادی خودنمایی می‌کرد.

پس از گذشت یک دهه از تقسیم آلمان، موج مهاجرت از آلمان شرقی به غربی چنان گسترده شد که جمهوری دموکراتیک آلمان تا مرز فروپاشی پیش رفت و خسارت‌های ناشی از مهاجرت نیرو‌های کار، وضعیت اقتصادی آلمان شرقی را از پیش وخیم‌تر کرد. از سال ۱۹۴۹ تا سال ۱۹۶۱ حدود ۲٫۵ میلیون نفر از آلمان شرقی به غرب این کشور مهاجرت کردند. از آن‌جایی که آمریکا یکی از سه کشور حمایت‌گر آلمان غربی بود و به‌دلیل جنگ سرد میان دو کشور شوروی و آمریکا، سیل مهاجرت‌ها مایه خجالت شوروی بود و این حکومت را بر آن داشت تا محدودیت‌هایی برای خروج شهروندانش از آلمان شرقی اعمال کند.

سخت‌گیری‌ها به‌تدریج افزایش یافت؛ دیگر به شهروندان آلمان شرقی به‌راحتی اجازه خروج داده نمی‌شد و نسبت به گذشته از مرز‌ها محافظت بیشتری صورت می‌گرفت. با این اوصاف، همچنان برلین غربی تنها مجرای فرار از زیر سلطه خفقان‌آور حکومت خروشچف بود. در روز ۱۳ اوت ۱۹۶۱، مسیر عبور و مرور بدون هیج اطلاع قبلی توسط نیروی نظامی بسته شد و دو بخش شرقی و غربی با سیم خاردار مجزا شدند. این مرز طی سال‌های بعد از آن با دیوارها، سیم خاردار و کارگزاری مین و تله مستحکم شد؛ دیواری با چهار متر ارتفاع و ۱۵۵ کیلومتر طول که به دیوار برلین مشهور شد.

دیوار برلین چه زمانی ساخته شد؟

پس از حاکم شدن حکومت شوروی بر قسمت شرقی شهر برلین، وضعیت اقتصادی و آزادی‌های اجتماعی رو به وخامت رفت و سبب مهاجرت گسترده مردم ساکن این شهر از شرق به غرب شد. این اقدام شهروندان برلین شرقی خسارت‌های گسترده‌ای به اتحاد جماهیر شوروی وارد ساخت و آلمان شرقی را در آستانه فروپاشی اقتصادی قرار داد.

به دستور خروشچف، رهبر شوروی، تمام راه‌های ارتباطی بین برلین شرقی و غربی مسدود شد و در بامداد ۱۳ اوت ۱۹۶۱ پس از اینکه نظامیان آلمان شرقی خیابان منتهی به نقاط مرزی را محاصره کردند، کارگران مشغول ساخت دیوار معروف برلین شدند؛ تا بلکه سد راه فراریان شود. تنها دو هفته زمان برد تا دیواری بتنی به‌همراه سیم خاردار ساخته شود. قبل از ساخت دیوار، ساکنان برلین در شرق و غرب این شهر برای  امور روزانه، کار، تفریح و خرید به‌صورت آزادانه رفت‌وآمد می‌کردند.

پس از ساخته شدن دیوار برلین سه گذرگاه مرزی برای کنترل عبور و مرور در آن ساخته شد که مشهورترین آن ایست بازرسی چارلی (Checkpoint C یا Checkpoint Charlie) بود؛ گذرگاهی که تنها دیپلمات‌ها حق عبور از آن را داشتند و در گذر زمان به نمادی مشهور از تقسیم شهر تبدیل شد. دیوار برلین تا حد زیادی تنش‌های میان طرفین جنگ سرد را کاهش داد؛ تا حدی که «جان اف. کندی» نیز اذعان داشت که «یک دیوار بهتر از یک جنگ است». 

فرار از برلین شرقی به برلین غربی غیرممکن نبود. در عمر ۲۸ ساله‌ دیوار برلین ۵,۰۰۰ شهروند برلین شرقی از جمله ۶۰۰ نگهبان مرزی، موفق به فرار شدند. فراریان با پریدن از روی سیم‌خاردار بالای دیوار، خزیدن در راه‌های فاضلاب، پرواز با بالون‌ و با کوبیدن خودرو‌ به قسمت‌های نامستحکم دیوار، به برلین غربی می‌رفتند. در طی سال‌های برپایی دیوار، بیش از ۱۴۰ نفر جان خود را برای گریز از برلین شرقی به غربی از دست دادند.

دیوار برلین چگونه و چه زمانی خراب شد؟

در دهه ۱۹۸۰ شوروی به‌تدریج تسلط خود بر جماهیرش را از دست داد. اتحاد جماهیر شوروی در طول این دهه از بسیاری از سیاست‌هایش عقب‌نشینی کرد. زمانی که مجارستان در سال ۱۹۸۹ مرز‌‌های خود را باز کرد و راه بر ساکنان آلمان شرقی برای ورود به جهان غرب باز شد،‌ مرز میان دو آلمان معنی خود را از دست داد.

سرانجام با آغاز تظاهرات سراسری در آلمان شرقی علیه حکومت کمونیستی، مقامات جمهوری دموکراتیک آلمان اعلام کردند که مرز بین شرق و غرب از بین خواهد رفت. این خبر چنان هیجانی بر ساکنان شرق وارد کرد که جمعیت زیادی از مردم از طریق ایست‌های بازرسی به‌سمت غرب روانه شدند و در آن‌ جا با استقبال غربی‌ها مواجه شدند.

مردم که در طول ۲۸ سال حتی حق نزدیک شدن به دیوار برلین را نداشتند و صدها نفر به قصد فرار به طرف دیگر این دیوار کشته شده بودند، با خشم فروخورده خود، کم‌کم شروع به تخریب این دیوار کردند. در مدت دو روز، بیش از دو میلیون نفر به برلین غربی وارد شدند. یک خبرنگار از این اتفاق با عنوان «بزرگ‌ترین جشن خیابانی تاریخ جهان» یاد کرد. پس از گذشت حدود یک سال از فرو ریختن دیوار برلین، در سه اکتبر ۱۹۹۰ اتحاد مجدد آلمان شرقی و غربی رسمی شد.

یادبود دیوار برلین

بیش از ۳۰ سال از سقوط دیوار برلین می‌گذرد؛ اما پیشینه تاریخی و تاثیرات اجتماعی این پدیده، آن را در صدر دیدنی‌های برلین نگه داشته است. دو ردیف سنگ‌فرش که در سراسر مرکز شهر کشیده شده، یادآور جایی است که روزی دیوار برلین روی آن قرار داشت؛ تابلوهای اطلاع‌رسانی و یادمان‌هایی نیز در گوشه‌وکنار بخش‌های مرکزی شهر به توضیح تاریخ دیوار اختصاص داده شده است.

امروزه، اکثر بخش‌های دیوار به‌طور کامل از سطح شهر جمع‌آوری شده‌اند؛ اما قسمت‌هایی از آن به قصد زنده نگه داشتن یاد و خاطره دوران سخت و به احترام کشته‌شدگان آن زمان، در منظر شهری حفظ شده است. گالری بخش شرقی (East Side Gallary) را با ۱٫۳ کیلومتر طول و دیوارنگاری‌های مشهور آن، می‌توان پربازدیدترین یادبود دیوار برلین قلمداد کرد.

بخش‌‌های دیگری از یادمان دیوار برلین را می‌توان در موزه یادبود دیوار برلین (Berlin Wall Memorial)، موزه توپوگرافی وحشت (Topography of Terror) و ورودی ایستگاه متروی Potsdamer Platz مشاهده کرد.

ایست بازرسی چارلی مشهور به «چک پوینت چارلی» (Checkpoint Charlie یا Checkpoint C ‌) یکی دیگر از یادبودهای دیوار برلین به شمار می‌رود که در «خیابان فردریک» (Friedrichstrasse) قرار دارد. این ایست بازرسی، مهم‌ترین گذرگاه بین دو آلمان شرقی و غربی، مخصوص دیپلمات‌ها بود که امروزه نیز به همان شکل، در میان این خیابان حفظ شده است. در مجاورت این ایست بازرسی، موزه یادبود دیوار برلین دایر است که تصاویر و اشیای مربوط به تاریخچه این محل در‌ آن به نمایش گذاشته شده است.

فیلم دیوار برلین

شما نیز دیدگاه‌ها و اطلاعات خودتان را درباره دیوار برلین با اوژن گشت به اشتراک بگذارید.پرسش‌های متداول
دیوار برلین در چه سالی ساخته شد؟
۱۹۶۱ میلادی
علت ساخت دیوار برلین چه بود؟
جلوگیری از مهاجرت گسترده ساکنان آلمان شرقی به آلمان غربی
دیوار برلین در چه سالی فرو ریخت؟
۱۹۸۹
دلیل مهاجرت شرقی‌ها به غرب آلمان چه بود؟
وضعیت اقتصادی بهتر و آزادی‌های بیشتر در آلمان غربی