معماری یکی از قدیمی ترین و اساسی ترین هنر های انسان است که در طول تاریخ با او همراه و همگام بوده است.فرهنگ جوامع در معماری آنها نمود یافته و بسیاری از روایت های تاریخی را میتوان در رج های آجری ساختمان های تاریخی جستجو نمود.این هنر کاربردی به مرور زمان از صرف سر پناه بودن خارج و به نماد و الگوی فرهنگی_مذهبی جوامع تبدیل شد.امروزه بسیاری از ساختمان و برج های تاریخی به جای مانده با چنین کارکردی تبیین و تعریف میشوند.از منظردیگری این ساختمان ها کارکرد دیگری نیز دارند که البته با ماهیت و دلیل وجودی آنها در تضاد بوده و اساسا هیچ گاه برای احقاق این منظور بنا نشده اند.یکی از این کارکرد هامنظر گردشگری بناهای تاریخی است که شل ساده و ابتدایی این قبیل از کارکرد هاست.قدمت تاریخی روند اتفاقات پیش آمده برای بنا تعلق آنها به فردی نامدار یا رخداد تاریخی و... میتواند برد اهمیت گردشگری این قبیل از بناها را افزایش بدهد.در مین دسته از بناها اما عمارت ها و ساختمان هایی هستند که افزونه ای بیش از دیگر همسانان خود دارند.اتفاقی در ساخت یا مراحل نگهداری این بناها امروزه دلیل عمده جذابیت این قبیل از ساختمان های تاریخی است.بررسی امروز ما بر معرفی مشهور ترین برج های کج جهان متمرکز است امیدواریم این سیر جذاب با انواع دیگری از این بناهای تاریخی ادامه پیدا کند.
1_برج های بولونیا (ایتالیا)
برج گاریسندا با ارتفاع 48 متر یکی از دو برج معروف شهر بولونیا است که به همراه برج آسینلی با ارتفاع 97 متر در خلال سال های 1109 تا 1119 ساخته شده است.دلیل معروفیت این دو برج که به نوعی نماد شهر بولونیا به شمار می آیند جدا از قدمت چنصد ساله آنها قرار گیری شان در لیست برج های کج جهان است کارشناسان دلیل کج شدن این برج هارا از اواسط قرن چهاردهم به دلیل وجود خاک نرم در زیر گاریسندا اعلام نموده اند.با این حال برج آسینلی 1/3 درجه و گاریسندا 4 درجه انحراف پیدا کرده اند.
2_برج اود کرک(هلند)
برج کلیسای قدیمی اود کرک در شهر دلفت در کشور هلند که سه سده پس از ساخت کلیسا در خلال سال های 1325 تا 1350 میلادی به عنوان برج ناقوس به آن اظافه شده است با ارتفاعی در حدود 75 متر یکی دیگر از برج های کج جهان است که به سبب ناپایداری شالوده آن به این لیست افزوده شده است.پی برج بر روی کانالی قرار دارد که اگرچه در زمان ساخت پر شده بود اما همچنان ناپایدار باقی مانده بگد.لذا معماران در ادامه ساخت برج سعی کردند در هر طبقه از این انحراف جلوگیری به عمل آورند تلاشی که گویی موثر نیفتاده و همچنان به جز چهار برج بالای آن مابقی برج کج باقی مانده اند.
3_برج نوینسک(روسیه)
ابن برج به دستور پتر کبیر در خلال سال های 1721 تا 1745 با ارتفاعی در حدود 57/5 متر با کاربری نظامی ساخته شد ولی به سبب ناپایداری بستر آن و فرسایش خاک در اثر حرکت آب های زیر زمینی خلی زود دچار انحراف شد به گونه ای که امروزه این میزان به سه درجه رسیده است.البته برای جلوگیری از روند انحراف در حین ساخت آجر های زاویه ای خاصی در آن به کار برده شد تا به این ترتیب یرج را به سمت دیگر متمایل و روند کج شدن آنرا متوقف نمایند.
4_برج تپه ببر پاگودا (چین)
برج پاگودایوآنیان در سال 961 میلادی در تپه ای معروف ببر در استان سوژو با ارتفاعی در حدود 47 متر به صورت شش ضلغی و در هفت طبقه بنا شد.قرارگیری قسمتی از پی این معبد بودائی بر بستر سنگی و بخش دیگر آن بر سطح خاک منجر به آن شد که بر اثر رسوب خاک در طی بیش از هزار سال برج به تدریج کج شود به گونه ای که میزان آن هم اکنون به زاویه یه درجه از سطح بستر رسیده است تجربه مهار کج شدن تدریجی در این برج موفق تر از انواع دیگر است و تزریق بتن در قسنت خاکی فونداسیون وضعیت برج را به نسبت قبل مستحکم تر و مقاوم تر نموده است.
5_برج ترونی(لهستان)
برج ترونی در قرن 13 میلادی به عنوان بخشی از دیوار دفاعی شهر ساخته شد امام از قرن هجدهم کاربرد آن تغییر یافت و از آن زمان تا کنون در انواع کاربری های متفاوت همچون زندان.آهنگری.تفنگ خانه.فروشگاه.و کافی شاپ ادامه حیات داده است.علت کج شدن این برج به مانند دیگر سلف های خود قرار گیری آن بر بستری ناپایدار است که منجر شده بخش بالایی آن 1/5 متر از حالت عمود انحراف پیدا کند.این روند البته امروزه متوقف شده و بیم فرو ریختن این اثر تاریخی ارزشمند از میان رفته است.
6_برج کلیسای سورهوسون(آلملن)
بیشترین میزان کج بودن در میان برج های جهان به برج کلیسای سور هوسون اختصاص دارد که در حال حاضر درجه کج بودن آن 5/193 درجه است درجه است که مقایسه ساده آن با زاویه 1/22 درجه ای برج پیزا به خودی خود نمایانگر اعجاب انگیز بودن آن است.ارتفاع برج قرون وسطایی 32 متر است و ساخت آن به 1495 بازمیگردد.فرایند کج شدن تدریجی برج از قرن 19 آغاز شد.دلیل کارشناسی این اتفاق باتلاقی بودن بستری است که کلیسا بر روی آن بنا شده است.برای مقابله با فرو نشست بنا در باتلاق تمهیداتی اندیشیده شد که یکی از آنها تدارکات پی از چوب بلوط بود که این انتخاب غیر اصولی به خودی خود مهم ترین و شاید تنها دلیل کج شدن برج کلیسا به شمار می آید.پوسیدگی چوب بلوط در گذر زمان به روندی منجر شد که ادامه آن در عصر حاضر همچنان پابرجاست.
7_برج بیگ بن(بریتانیا)
بیگ بن یا برج ساعت بزرگترین و در عین حال از معروف ترین برج های ساعت جهان است مه به عنوان بخشی از کاخ وست مینستر در ضلع شمال شرقی ساختمان پارلمان بریتانیا در شهر لندن واقع شده و ساخت آن به سال 1856 میلادی باز میگردد.ارتفاع این برج زیبا از سطح زمین 96 متر است و در چهار جهت آن ساعت های بزرگی قرار گرفته اند که به شکوه بیشتر آن انجامیده اند.میزان کج بودن برج به وسیله چشم قابل مشاهده نیست اما بنا بر اعلام رسمی پارلمان بریتانیا برج به دلیل حفاری های متروی لندن و طرح های توسعه زیر زمینی0/26 درجه به سمت شمال غربی کج شده و سرعت آن از سال 2003 به بعد به میزان 0/9 میلی متر در سال افزایش یافته است.
8_ارگ کریم خان زند (ایران)
در این لیست جای یک اثر فاخر ایرانی خالی مانده است ارگ کریم خان زند در شیراز یکی دیگر از بناهای تاریخی است که به سبب کج بودن یکی از برج های آن شایسته قرار گیری در این لیست ارزشمند است.برج شمال غربی ارگ به ارتفاع 15 متر در زمان ساخت به سبب نشست خاک و عدم تحمل پذیری بستر زمین برای تحمل وزن آن به موازات برج های دیگر قرار نگرفت و جابجایی آن به سمت غرب منجر به آن شد که ساختار مستظیلی شکل ارگ حفظ نشود.برج در محل جدید خود نیز به دلایل گفته شده دچار فرو نشست شدکه این روند به کج شدن بیشتر آن انجامید.این روند اما امروزه به مقاوم سازی بستر زیرین برج متوقف شده و خطر فرو ریزی آن به کلی از میان رفته است.
9_برج پیزا (ایتالیا)
این برج به طور قطع معروفترزن برج کج جهان است و برای بسیاری نخستین و تنها تصور از کج بودن یک عمارت را به ذهن تداعی میکند.برج در شهر پیزا در ایتالیا واقع شده و ارتفاع آن در قسمت کوتاه تر 55/86 و در بخش بلند تر بنا به 56/67 متر می رسد.آغاز ساخت این برج به سال 1173 میلادی باز میگردد.برج در واقع با این رویکرد بنا شد که نمادی برای کلیسای جامع شهر باشد اما خیلی زود در حالی که تنها سه طبقه از آن ساخته شده بود خمیدگی اش به سمت جنوب شرقی آغاز شد که همین اتفاث به توقف ساخت آن به مدت یکصد سال انجامید.پس از این مدت در 1234 معمار دیگری به نام پیزانو ادامه کار را بر عهده گرفت اما نتوانست چاره ای بر خمیدگی برج پیدا کند .بعد از او نیز کار نصب قوس های برج به عهده فرد دیگری گذاشته شد تا اینکه در نهایت ساخت برج پیزا در شرایط کنونی به پایان رسید و برج در نهایت به ارتفاع 56/70 متر دست یافت .کارشناسان علت اصلی انحراف برج را به خاک زیر بنای آن مربوط میدانن که مجموعه ای از شن خاک و رس آبرفتی است.
10_برج کلیسای فرانکن هوسن (آلمان)
این کلیسا که در سال 1638 در شهر باد فرانکن هاوزن در کشور آلمان ساخته شده است .خیلی زود به سبب قرار گرفتن بستر آن در محدوده چشمه های آب زیر زمینی به سازه ای ناپایدار تبدیل شد به گونه ای که برج آن تقریبا در یکی دوسال نخست ساخت کلیسا از تقارن خارج و به تدریج به سطح زمین گرایش پیدا کرد.شدت زاویه کج این برج به حدی است که امروزه با 4/8 درجه به نسبت سطح قائم در ردیف دوم از لیست کج ترین سازه های معماری جهان قرار گرفته است .ادامه این روند و عدم به نتیجه رسیدن تلاش مهندسین در مهار آن منجر به قطع امید کارشناسان از ادامه حیات آن شده و به ظن گروه بسیاری از مهندسان به زودی قسمت هایی از کلیسا و از جمله برج آن دچار ریزش و تخریب شود.
11_معبد هما (هند)
برج معبد هما درایالت اوریسا در کشور هندوستان بر خلاف بقیه این لیست نه تنها کج نیست بلکه بسیار مقاوم و اصولی طراحی و ساخته شده است .آنچه در این میان معبد را در لیست بناهای کج دنیا قرار داده ساختمان خود معبد است که به عنوان مکانی مقدس به شیوا خدای هندو تعلق دارد.دلیل کج بودن این معبد مشخص نیست و کسی از تاریخچه آن مطلع نیست با این وجود علیرغم کجی ملموس معبد گنبد آن کاملا عمود به زمین ساخته شده است که این امر از جذابیتهای بالای این معبد مقدس هندو به شمار می آمد.
12_برج بدوم(هلند)
برج ناقوس کلیسای جامع شهر بدوم در هلند یکی دیگر از برج های کج جهان است که با ارتفاعی در حدود36 متر.2/16متر انحراف دارد.این میزان از انحراف با لحاظ تفاوت ارتفاع باعث شده تا این برج در رتبه بالاتری از برج پیزا قرار بگیرد.مهار ادامه افزایش شیب شرایط برج را هم اکنون در موقعیت مناسب و پایداری قرار داده اما همچنان نتوانسته روند تدریجی کج شدن آنرا متوقف سازد.
