شیراز یکی از شهرهای باستانی و معروف در کشور ایران است که از مقاصد محبوب گردشگران به‌حساب می‌آید. همچنین تاریخ شهر شیراز به دوره پارسیان باستان بازمی‌گردد و همین نکته به جنبه‌های تاریخی و فرهنگی آن افزوده است. اگر به بررسی تاریخ شهر شیراز و معرفی ابعاد مختلف آن علاقه‌مند هستید، در ادامه این مقاله با ما همراه باشید.
پیدایش و پیشینه شهر شیراز
بنابه تاریخ شهر شیراز، این شهر یکی از شهرهای باستانی و تاریخی ایران است که در جنوب غربی این کشور و در استان فارس قرار دارد. به طور معمول پیدایش شهر شیراز را به سده ۱ پیش از میلاد باز می‌گردانند. در این زمان شیراز بخشی از امپراتوری پارسیان بود.
در طول قرون میانه شیراز به عنوان یکی از مراکز فرهنگی و هنری مهم ایران شناخته شد. در سده ۱۳ میلادی شیراز به عنوان پایتخت امپراتوری زندیه شناخته شد و در آن زمان به یکی از شهرهای بزرگ ایران تبدیل شد.
از دوره‌های تاریخی که در تاریخ شهر شیراز بسیار در مرکز توجهات بود، می‌توان به دوران صفوی و زندیه اشاره کرد، در زمان صفویه شاهان صفوی از جمله شاه عباس بزرگ معماری زیبایی را در این شهر به اجرا در آوردند. همچنین در زمان زندیه، که کریم خان زند، پایتخت کشور را به شیراز منتقل کرد.
تاریخ شهر شهراز به عنوان یک شهر باستانی، قدمت بسیار طولانی و پررونقی دارد که در طول آن شهر تحت تأثیر تمدن‌های مختلف از جمله هخامنشیان، مادهای قدیم، یونانیان و… است. در نتیجه شیراز دارای فرهنگ و تمدن غنی است که در بین هنرمندان، شاعران و ادبیات دوستان به شهرت جهانی دست پیدا کرده است.
در سال ۱۹۵۰ شیراز به عنوان پایتخت فرهنگی ایران اعلام شد و همچنین به عنوان یکی از مراکز صنایع دستی و گردشگری ایران شناخته می‌شود. در دوره پس از انقلاب اسلامی شیراز برای توسعه بیشتر گردشگری و فرهنگی با حملات ساختمانی و توسعه بزرگراه‌ها و فضای سبز به پیشرفت خود ادامه داده است.
تحولات شیراز در دوره‌های تاریخی مختلف
در طول سالیان متمادی تاریخ شهر شیراز شاهد حوادث مهم و وقایع مختلفی در طول تاریخ چندین هزار ساله در جنوب ایران است. در این قسمت از مقاله نگاهی به مهمترین آنها خواهیم انداخت:
شهر شیراز در دوره هخامنشیان
شهر شیراز در دوران هخامنشیان یکی از شهرهای مهم و مرکزی در این امپراتوری بود. این شهر به عنوان پایتخت فارس شناخته میشد و دارای باغ‌ها، قصرها و آثار باستانی بسیاری بود.
در دوران هخامنشیان شیراز با نام «تیراز» در بین مردم شناخته میشد و به عنوان مرکز قدرت در استان فارس به حساب می‌آمد. این شهر در راه تجاری مهم ایران قرار داشت و به عنوان یکی از مهمترین شهرهای ایران در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در دوران هخامنشیان به حساب می‌آمد.
همچنین شیراز در دوره هخامنشیان دارای آثار باستانی مهمی بود که تاکنون مورد توجه و بررسی محققان و باستان‌شناسان قرار گرفته‌اند؛ از جمله پایانه بزرگ پرشین، قصر خورشید و معبد الوکیا.
شهر شیراز در دوره صفویه
در این دوره، شیراز در سطح فرهنگی، هنری، علمی و اجتماعی بسیار رونق یافت. شهر شیراز در دوره صفویه به مرکزیت شاه عباس بزرگ (شاه سوم صفوی) تبدیل شد که به دنبال فرمان‌های قوی و نظام‌مند خود در زمینه‌های فرهنگ و هنر، زیر ساخت‌های شهری و بازرگانی و همینطور ساخت امامزاده‌ها، کاروانسراها و حمام‌ها پیشرفت‌های چشمگیری را در تاریخ شهر شیراز بوجود آورد.
او در معماری، حمل و نقل، بازاریابی و تجارت، ورزش، بافت فرش و گلیم، ادبیات، شعر و نثر، سفره خانه و طبخ، پزشکی و سایر علوم در شهر شیراز پیشرفت‌های بسیار مهمی را به وجود آورد. در این دوره از تاریخ، شیراز به یکی از مراکز فرهنگی و هنری بزرگ در جهان تبدیل شد.
شهر شیراز در دوره زندیه
دوره زندیه یکی از دوران مهم تاریخ ایران بود که از سال ۹۲۵ تا ۱۰۵۵ میلادی به طول انجامید. در این دوره، شهر شیراز نیز شاهد بسیاری از تحولات تاریخی بود.
یکی از اتفاقات مهم در دوره زندیه، حمله‌های اعراب به ایران بود که در این شهر نیز اثرات زیادی بر جمعیت و فرهنگ شهر شیراز گذاشت. با ورود دودمان زندیه به قدرت، شیراز به پایتخت این دودمان تبدیل شد و شهر به شکوه و عظمت قابل توجهی رسید.
در این دوره از تاریخ شهر شیراز، ادبیات و شعر فارسی نیز به یک اوج جدید خود رسید و شاعرانی مانند حافظ، سعدی و شیخ بهایی در شیراز زندگی می‌کردند و آثار بسیاری را در این شهر خلق کردند.
همچنین در دوره زندیه، در کنار فرهنگ شهر شیراز، فرهنگ و هنر ایران نیز به رونق خود ادامه داد و آثار بسیاری در شیراز ساخته شد. برای مثال مسجد نصیر الملک، باغ ارم، باغ عطار، قصر کریم خان، بازار وکیل، باغ فین و بسیاری از آثار دیگر در شیراز در دوره زندیه ساخته شدند.
بنابراین شهر شیراز در دوره زندیه شاهد تحولات فرهنگی، ادبیاتی و هنری بسیاری بود که اثرات آن تا به امروز در فرهنگ شهر شیراز حس می‌شود.
شهر شیراز در دوره قاجار
شهر شیراز در دوران قاجاریه یکی از مهمترین شهرهای جنوب ایران بود. در این دوره شیراز به عنوان مرکز استان فارس، تحت حکومت نایب السلطنه‌های مشهور به «زند» و البته مرکز قدرت سلطنت قاجاریه در جنوب ایران شناخته میشد.
در دوره قاجاریه، شهر شیراز با همکاری بازماندگان خاندان زند و مسئولین محلی توانست به یکی از مهمترین مراکز صنعت و تجارت در جنوب ایران تبدیل شود. فرنگ شهر شیراز در این دوره دارای بناهای تاریخی معماری قدیمی و زیبایی بود که تا به امروز نیز از آنها باقی مانده است.
در این دوره، شیراز به عنوان مرکز فرهنگی و هنری نیز شناخته میشد. شاعران، نویسندگان، موسیقی‌دانان و دانشمندان مختلف در شیراز زندگی می‌کردند.
با پایان یافتن سلطنت قاجاریه در سال ۱۳۲۰، شهر شیراز به عنوان یکی از شهرهای مهم و فرهنگی ایران به رشد و توسعه خود ادامه داد.
مشاهیر شهر شیراز
شهر شیراز به عنوان یکی از شهرهای باستانی و فرهنگی ایران، محل زندگی و فعالیت بسیاری از مشاهیر و صاحب نام بوده است. در زیر به تعدادی از مشاهیر تاریخ شهر شیراز خواهیم پرداخت:
خواجوی کرمانی: شاعر و نویسنده برجسته قرن هفتم هجری که از شاعران برجسته زمان مغول است و اشعار بسیاری در مدح و ستایش سلاطین منطقه فارس سروده است. او همچنین در آثار خود به موضوعاتی نظیر اخلاق، تربیت و رفتار بشر پرداخته است.
محمد علی جناح: شاعر و مورخ بزرگ قرن چهاردهم هجری که از مهمترین آثار او می‌توان به تاریخ جهانگشای اشاره کرد.
سید علی حسینی میلانی: فیلسوف، مترجم و نویسنده برجسته ایرانی که در زمینه‌های فلسفه، اخلاق و عرفان فعالیت بسیاری داشت.
علامه محمد باقر مجلسی: فقیه و معلم بزرگ ایرانی که به تحصیل و تدریس در حوزه‌های علمیه مشغول بود.
ملاطاهری: زبان شناس و ادیب برجسته و مشهور قرن هجدهم میلادی که به بررسی زبان فارسی و ادبیات پرداخته بود.
شاید با خود فکر کنید چرا در ابتدای لیست به نام‌های حافظ و سعدی بزرک بزرگ اشاره‌ای نشد؛ در پاسخ به شما باید بگویم که برای اشاره و بررسی این دو شاعر بزرگ زبان و ادبیات فارسی در پایان اسامی دیگر و به تفضیل به آنها پرداخته خواهد شد:
حافظ
حافظ (مولانا شمس الدین محمد حافظ شیرازی) شاعر و ادیب برجسته ایرانی در دوره گلستانی و نیز اوایل دوره تیموری زندگی می‌کرد. او در سال ۷۱ قمری در شیراز به دنیا آمد و در سال ۷۹۱ قمری در همان شهر درگذشت.
این شاعر معروف قرن هفتم هجری با آثار خود تاثیر فراوانی در ادبیات فارسی و جهانی داشته است. شعرهای او در سبک غزل و رباعی، بیشتر درباره عشق و وحدت خداوند و ازدواج بین زن و مرد است. او معمولاً از زبان ساده و روان برای بیان عشق و وفاداری به خداوند و انسان استفاده می‌کند.
آثار حافظ شامل دیوان شعر غزلیات و قصاید تحت عنوان دیوان حافظ، شامل بیش از چهل هزار بیت شعر است و به عنوان یکی از شاهکارهای ادبیات فارسی در بین ایرانیان و جهانیان شناخته می‌شود. او همچنین در زمینه موسیقی، معماری و عرفان نیز دانش و تجربه فراوانی داشته است.
او در دوره تیموری در شیراز زندگی می‌کرد و مشهورترین آثارش را در این دوره نوشت. او همچنین در خدمت حاکمان و سلاطین زمان خود به کار گرفته شده بود و با توجه به شعرهای او احتمالاً از جمله پادشاه تیمور لنگ استفاده کرده بود.
سعدی
سعدی شاعر و ادیب بزرگ ایرانی بود که در دوره سلجوقیان زندگی می‌کرد. وی در حدود ۷۵۰ سال پیش در شهر شیراز به دنیا آمد و در سال ۶۹۱ هجری قمری (1292 (میلادی) درگذشت.
این شاعر معروف قرن هشتم هجری با نام کامل محمد مصلح بن عبدالله بن مصلح بن حسین شیرازی شناخته می‌شود و شاعری بسیار مشهور در فرهنگ شهر شیراز و همینطور در فرهنگ و ادبیات ایرانی است. او در زمان خود به عنوان یکی از بزرگترین شاعران و ادیبان شناخته میشد و آثار فراوانی را به جای گذاشت که تا به امروز همچنان در حال مطالعه و بررسی است.
آثار سعدی شامل دیوان سعدی، بوستان و گلستان هستند که هر دو کتاب حکایت‌های زیبایی را در بر دارند. در این آثار سعدی با استفاده از سبک نثر و شعر، مفاهیم اخلاقی، فلسفی و تاریخی را به بیان در آورده است.
سعدی به دلیل زیبایی و شفافیت زبانش و همچنین پویایی و فلسفی بودن آثارش همچنان یکی از بزرگترین شاعران و ادبیان ایرانی شناخته می‌شود و آثارش به عنوان یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین آثار فرهنگی و ادبیاتی ایران به شمار می‌روند.
فرهنگ شهر شیراز
همانطور که بالاتر نیز در متن به آن اشاره شد، این شهر میزبان چهره‌های هنری، ادبی، تاریخی و فرهنگی تاثیرگذاری در طول تاریخ این کشور بوده است. نوشتار فارسی و ادبیات پاره‌ای جدانشدنی از تاریخ شهر شیراز را تشکیل داده است. شخصیت‌هایی مانند سعدی و حافظ که این شهر را به نماد هنر و ادبیات ایران تبدیل کرده است و آثارشان در ادبیات جهانی نیز به خوبی شناخته شده است.
شیراز با باغ های خود، به خصوص باغ ارم، به عنوان دلبستگی شهر از میان فرهنگ و هنر به دل‌های خود دست یافته و به یکی از مهمترین مراکز گردشگری ایران تبدیل شده است.
فرهنگ شهر شیراز به عنوان یکی از کلیدهای ماندگاری و تحول این شهر محسوب می‌شود. معماری متمایز و زیبای این شهر، دست‌سازه‌های هنری آن، پوشش و بومی‌گرایی محلیان، فرهنگ و رسوم نوین و قدیمی این شهر از جمله مهمترین مواردی هستند که از فرهنگ شهر شیر به نیکی یاد می‌شود.
جاذبه‌های تاریخی شهر شیراز
شیراز به عنوان یکی از شهرهای تاریخی و فرهنگی ایران دارای جاذبه‌های دیدنی بسیار زیادی است که نمی‌توان در این قسمت از مقاله به تمامی آنها پرداخت؛ لذا صرفا نگاهی به برخی از مهمترین جاذبه‌های تاریخی شهر شیراز که در زیر به اشاره شده است، می‌اندازیم:
حافظیه شیراز: حافظیه شیراز یک مجموعه فرهنگی تاریخی است که به زبان ساده‌تر مقبره و موزه حافظ در شهر شیراز می‌باشد. حافظیه شامل محوطه‌ای بزرگ با باغ، مسجد و مجسمه حافظ است. همچنین مجموعه‌ای از دیوان حافظ در داخل موزه نگهداری می‌شود.
سعدیه شیراز: سعدیه شیراز به عنوان یکی از مکانهای توریستی مشهور در شهر شیراز و استان فارس قرار دارد. سعدیه به عنوان آرامگاه سعدی شناخته می‌شود. این مجموعه شامل مسجد، کتابخانه و حیاطی با باغچه‌های زیبا است و معماری آن نمونه‌ای از معماری ایرانی اسلامی است.
باغ ارم: باغ ارم شیراز در ۱۴ آبان ماه سال ۱۳۵۳ با مساحتی چیزی در حدود ۱۱۰,۳۸۰ متر مربع به ثبت ملی رسید. دوره تاریخی سلجوقی را دوره ساخت این باغ نسبت داده‌اند. باغ ارم نمونه‌ای از یک باغ-کوشک تلقی می‌شود که به‌واسطه خیابان بسیار طویل به همراه سروهای چشم‌نواز در دو طرف و همینطور درختان مرکبات، محبوبیت بسیاری نزد ساکنان شیراز و مسافران دارد.
بقعه شاهچراغ: این بقعه به عنوان یکی از مقدس‌ترین مکانهای شیراز شناخته می‌شود و در آن ضریح امامزاده علی بن هادی بریاست.
پارک ایرانشهر: این پارک با مساحت ۱۷۰ هکتار یکی از بزرگترین پارک‌های شهری ایران است و دارای باغ های زیبا و معماری قدیمی است.
تخت جمشید: این بنای تاریخی در شهر شیراز واقع نشده است ولی باتوجه به اینکه یکی از نمادهای اصلی تاریخ شهر شیراز و همینطور تاریخ باشکوه ایران است، به آن می‌پردازیم.
تخت جمشید مجموعه‌ای از آثار باستانی است که در شهر پاسارگاد در استان فارس در جنوب ایران است. این مجموعه شامل ساختمان‌ها و باغ‌هایی است که توسط شاهان هخامنشی در دوره حکومت خود بین سال‌های ۵۳۰ تا ۵۳۰ پیش از میلاد ساخته شده است.
تخت جمشید به عنوان یکی از شاهکارهای معماری باستانی شناخته می‌شود و به عنوان یکی از میراث جهانی یونسکو در سال ۱۹۷۹ به ثبت رسید. این تخت به عنوان محل برگزاری مراسم و مراسم سیاسی برای شاهان هخامنشی و پس از آن دیگر شاهان ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت.
از جمله قطعات بزرگی که در تخت جمشید مشاهده می‌شود، درب مشرف خانه، ستون‌های لاشه‌ای و بناهایی با نام‌های آپادانا، ترابار، قبوجه، حافظان، تخت اردشیر، محراب و… است
وضعیت کنونی شهر شیراز
شهر شیراز در استان فارس واقع شده است. مختصات جغرافیایی آن 29 درجه و 37 دقیقه شمالی و 52 درجه 329 دقیقه شرقی است.
آخرین سرشماری جمعیت شهر شیراز در ایران در سال 1395 (2016) برگزار شد و طبق آن جمعیت شهر شیراز 1,578,952 نفر ثبت شده است.
آب و هوای شیراز به علت برخورداری از اقلیم نیمه خشک گرم و دارای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های ملایم و مطبوع محسوب می‌شود. دمای متوسط سالانه در شیراز حدود 17 درجه سانتی‌گراد است در حالی که دمای میانگین ماهگردان در سال بین 2 درجه سانتی‌گراد در زمستان و بین 80-88 درجه در تابستان است. در شیراز در مجموع میزان بارندگی سالیانه چیزی در حدود 320 میلی متر است.
سخن پایانی
تاریخ شهر شیراز با قدمتی غنی از فرهنگ چند هزار ساله و مردمی مهربان و هنردوست است. رسوم و آداب محلیان شیراز نیز طیف گسترده‌ای از عادات و سنت‌های قدیمی و معاصر را شامل می‌شود: مراسم باستانی مثل جشن نوروز، مراسم‌های عروسی و گردهمایی خانوادگی در این شهر پر طرفدار هستند.
در نهایت به تمام مردم ایران توصیه می‌کنم که شهر شیراز را بیشتر بشناسید. این شهر با قدمت طولانی و اصیل خود یکی از شهرهای بین‌المللی کشور است که ایران را تاریخ و فرهنگ آن می‌شناسند.
